Op reis langs de Styx van Oekraïne

en de Slag om Avdiivka.

Oct 29, 2023

Beste abonnee,

Welkom bij de 45ste editie van Standplaats Lemberg!

In deze aflevering reis je mee langs de Severski Donets, de rivier die door het oosten van Oekraïne stroomt. Het wordt een mooie, maar droevig stemmende frontreis, waarbij we de bewoners zullen ontmoeten.
Fotograaf Adriaan Backer gaf exclusief (!) toestemming om je de beelden te tonen die niet in de krant werden gepubliceerd.

Het Grottenklooster van Sviatohirsk. De verwoeste brug wordt herbouwd. Foto © Adriaan Backer

Ook neem ik je mee naar Avdiivka, de stad in de Donbas die in handen van de Russen dreigt te vallen. En tot slot een uitstapje naar het zuidfront, waar de Oekraïners op hun beurt een verrassingsaanval doen.

Met groet,
Michiel

PS: bedankt voor je steun via een betaald abonnement of via Tikkie!

De rivier langs het dodenrijk

Soms heeft de Severski Donets iets weg van de Styx, de rivier die in de Griekse mythologie de grens vormt tussen de bovenwereld en de onderwereld. De eenzame visser, die in de buurt van de Russische grens op een bootje zijn geluk beproeft, zou je zomaar kunnen aanzien voor veerman Charon, de sombere grijsaard die stervelingen begeleidt op de laatste vaartocht naar het dodenrijk.
De rivier stroomt door een frontgebied, waar legers beurtelings oprukken en de aftocht blazen: het water als veilige dekking, dan weer als onneembare horde. Verder dan het klooster van Sviatohirsk -- hieronder op de foto -- kun je niet: via bezet gebied keert de Severski Donets terug naar Rusland, waar ze uitmondt in de Russische rivier de Don.
De veerman biedt de doden slechts een enkele reis. Zijn boot vaart steevast leeg terug.

Eeuwenlang stroomde de Severski Donets door niemandsland, meanderend door dunbevolkt gebied, langs dichte bossen en eindeloze velden -- tot het Russische Rijk er fortificaties bouwde voor kozakkenformaties, die het tsarenland moesten verdedigen. Aangevuld met Oekraïense vluchtelingen werden deze strijders de bewoners van Slobozjanzjina, of ‘Sloboda Oekraïne’, een regio die was vrijgesteld van belastingen. Zij hadden tot taak het rijk te beschermen tegen bendes Krim-Tataren die geregeld kwamen plunderen. De versterkte nederzettingen groeiden uit tot eigenzinnige steden, zoals Charkiv en Tsjoehoejiv.

Fruit- en paddenstoelenverkoop nabij Stari Saltiv, visverkoop aan de Severski Donets. Foto’s © Adriaan Backer

Nu is de Severski Donets het toneel van vuurgevechten en artillerieduels. In Izjoem, lange tijd een knusse pleisterplaats langs de route naar de Donbas, is het alsof je het dodenrijk zelf binnentreedt. De strijd om het stadje was bloedig; de Russische bezetting was een hel. Degenen die niet tijdig de benen namen leden honger, werden gemarteld, beroofd en gedood. Sommige slachtoffers werden inderhaast begraven in de tuin; volgens de Griekse mythen dolen hun zielen honderd jaar rond in het zwarte moeras. De vluchteling die durfde terug te keren, trof zijn have verwoest.

Gedroogde en gezouten vis, een lekkernij uit de Severski Donets. Groente- en fruitverkoop nabij Stari Saltiv. Foto’s © Adriaan Backer

De reis langs de Severski Donets voert langs de rafelrand van Oekraïne, waar slechts een enkel ‘eiland van gelukzaligheid’ resteert, zoals de oude Grieken het plaatsje Zmiiv zouden noemen, dat gevrijwaard bleef van oorlog — een wonder, omdat zelfs het heilige orthodoxe klooster van Sviatohirsk voor de Russen niet heilig bleek. Bij het klooster ontmoet je een monnik, die met een blik op de brug, die wordt herbouwd, lijkt te mediteren over de vraag hoe de twee buurlanden ooit samen verder moeten.
Hij kan elk ogenblik in zijn overpeinzingen worden gestoord door de ontploffing van een landmijn of gerommel van artillerie. De slag om de rivier is nog lang niet voorbij.

Lees en bekijk HIER de hele reportagereis (Trouw, donderdag 26 oktober), om de bewoners van de rivieroevers te ontmoetten, of KLIK OP ONDERSTAANDE FOTO om de publicatie te vergroten.

Izjoem

Ook voor onderstaande foto’s van Adriaan Backer was geen plek in de publicatie over de Severski Donets. We ontmoetten dit echtpaar, Igor en Svitlana, bij een uitdeelplek voor humanitaire hulp, ergens aan de oever van de rivier. Ze arriveerden er een beetje aangeschoten. Nadat ik hun verhaal had gehoord, begreep ik dat wel: niet alleen hun stadje, maar ook hun leven was grotendeels verwoest.

Igor en Svitlana en de humanitaire hulp in Izjoem. Foto’s © Adriaan Backer

Het afgelopen jaar ben ik veel in Izjoem en omstreken geweest. Telkens was ik diep onder de indruk. Ik ontmoette een gezin dat zichzelf in leven hield door het eten te delen met de honden, een boer wiens bedrijf volledig was verwoest, en ik trof een dorp aan waar niets van over bleef.

Het stadje Izjoem zelf, zo lieflijk gelegen aan de rivier, werd vanaf maart 2022 het front. Tijdens een bombardement werd het huis van de buren getroffen. Igor had zijn drie buurmeisjes willen redden, maar dat lukte hem niet. Twee van hen waren al dood; de derde stierf voor zijn ogen. Kun je dan nog verder leven?

Ook het verhaal van Igor en Svitlana lees je in bovenstaande reportage.

Avdiivka’s dood

De cokesfabriek bij Avdiivka © MD

Het is me sowieso zwaar te moede. Na de verwoesting van Bachmoet, waar ik met m’n neus bovenop stond, voelt het nu alsof ik aan een sterfbed sta van Avdiivka. De Russen proberen dat voorstadje van Donetsk momenteel met alle macht te veroveren. Net als Bachmoet dit voorjaar is Avdiivka nu bijna omsingeld.
Ik kwam in 2014 al in Avdiivka. Toen al werd er heftig gevochten. In 2016 was ik er om te schrijven over oorlogstrauma’s (zie dit tekst- en beeldverhaal in TheInternationalNews van april 2016).

Avdiivka in 2016. Foto’s © MD

De jaren erna bezocht ik Avdiivka en omgeving enkele keren per jaar. Dan maakte ik foto’s van het frontlandschap, de reusachtige cokesfabriek -- waar veel bewoners werkten -- en de gigantische terrikon (bult mijngruis) die naast de stad ligt. Wat de huidige slag betreft: in april dit jaar was ik op reportage in de ontvolkte dorpen nabij Avdiivka; de achterblijvers leefden toen al in de kelders.

Een van die dorpen is Lastochkyne. De afgelopen jaren maakte ik er meerdere reportages over kinderen die aan het front wonen. Vanaf 2016 renoveerde de dorpelingen zelf, met behulp van internationale fondsen, het plaatselijke buurthuis. Dat werd verbouwd tot theater en activiteitencentrum voor kinderen. Drijvende kracht was de lokale vrijwilligster Olga Bojko, die het ook voor elkaar kreeg een prachtige speeltuin aan te leggen. Lastochkyne was een oase voor kinderen. Zij konden er gelukkig zijn, ook al woonden ze aan het front.

Dat is nu allemaal voorbij. Dankzij Olga werden de kinderen vorig voorjaar tijdig geëvacueerd. Afgelopen week schreef ze me dat er nog een tiental oudere mensen in het dorp achterbleven; zij weigeren te vertrekken, en lopen elke dag groot gevaar. Het buurthuis is volledig verwoest, net als de huizen en het plaatselijke kerkje. De kinderen komen nooit meer thuis.

Verrassing in het zuiden

Terwijl de heftigste gevechten plaatsvinden rond Koepjansk in het noorden, Avdiivka en (nog steeds) Bachmoet in het oosten en in de regio Zaporizja in het zuiden, doen de Oekraïners plots een aanval in de regio Cherson in het zuidwestelijke deel van het front. Militairen zijn met bootjes de rivier de Dnjepr overgestoken, en proberen daar posities te vestigen. Zo worden de Russen gedwongen hun troepen elders weg te halen.

Lees HIER over dit ‘waterbedeffect’ aan het front in Oekraïne (Trouw, 24 oktober 2023) of klik op onderstaande afbeelding.

Over Standplaats Lemberg:

Als correspondent doe ik verslag voor Radio 1 en Dagblad Trouw. Maar omdat de mooiste verhalen niet in artikelen of radioreportages te vatten zijn, krijg je die elke maand in je inbox via Standplaats Lemberg.

Lees hier meer, en klik hier voor het Archief.

Ken je iemand die ook interesse heeft voor Standplaats Lemberg? Deel deze inschrijflink met diegene die meer verhalen wil horen uit Midden- en Oost-Europa, of maak reclame op social media.

Wil je mij en mijn werk steunen? Dat kan je doen door betalend abonnee te worden. Klik hiervoor op Subscribe en kies een maandbedrag.
Een eenmalig financieel hart onder de riem kan ook! Doe dat via Tikkie.

Ideeën, vragen of suggesties? Mail mij op mdriebergen[@]hotmail.com of stuur een DM op Twitter.

De volgende editie verschijnt op de laatste zondag van november. Tot dan!