In Memoriam: Toretsk, de stad van de mijnwerkers
...en de Kupala-nacht.
Beste abonnee,
Welkom bij Aflevering 54 van Standplaats Lemberg!
Ook deze editie staat weer in het teken van documenteren. De afgelopen tien jaar bezocht ik regelmatig Toretsk, de stad van de mijnwerkers. Nu schieten de Russen de stad aan puin. Ik wilde nog één keer gaan kijken.
Verder: een persoonlijke noot over MH17, en op bezoek bij frietbakkers Franky & Coen.
Met groet,
Michiel
Bedankt voor het nemen van een betaald abonnement! En bedankt voor het hart onder de riem via Tikkie, dit keer met name Vliet, Noord, Nat, Schouten en Bakker.
Mijnwerkers in Tsentralnaja in Toretsk, augustus 2021. Foto: Adriaan Backer.
Kupala-nacht
Maar eerst iets heel anders: de kortste nacht. Wat ik namelijk óók zo mooi vind aan Oekraïners: ze zijn zo één met de natuur, ze leven zo met de seizoenen. Vlak voor Pasen wordt het huis geboend, zegent de priester de wilgentakjes, en vervolgens is iedereen op het land te vinden om te planten en te zaaien. In de late zomer helpen ze allemaal met oogsten. Daar tussenin, als er op het land niet veel te doen is, wordt de kortste nacht gevierd: de Kupala-nacht.
Deze nacht is een Slavische folkloristisch feest, waarbij de pre-christelijke verering van de zonnewende samenvalt met de orthodox-christelijke viering van de geboorte van Johannes de Doper. Voor veel Oekraïners, met name jongeren, zijn de kortste nachten van het jaar een goede reden om zich te tooien met een bloemenkrans en zich te hullen in klederdracht -- of wat voor dracht dan ook maar -- en zich terug te trekken in de Karpaten, om een nacht door te brengen met dans, vuur en vrijerij.
Lees HIER over mijn onvergetelijke nacht in de Karpaten (Trouw, 8 juli 2024) of klik op onderstaande afbeelding.
MH17: een persoonlijke noot
Schrijf je iets over 10 jaar MH17? Vroeg de krant. Ik schoof het antwoord voor me uit. Toen ik een herinnering kreeg, reageerde ik een beetje korzelig. Wat moet ik daar nou nog over schrijven? Alles is al gezegd. Laten we het nou over de oorlog zélf hebben. ‘Waarom schrijf je dat dan niet op?’, reageerde een collega, toen ze me erover opbelde.
M’n grootste ergernis: bij MH17 gaat het vaak over de ‘ramp’: alsof een natuurverschijnsel het toestel te veel werd. Dat was vanaf het begin. Toen het vliegtuig ‘neerstortte’ was er aandacht voor de slachtoffers, maar niet voor de oorlog zelf, die mogelijk maakte dat een raket het vliegtuig neerschoot. In Charkiv wemelde het van de journalisten. Die gingen niet naar het front, maar naar een ‘rampplek’.
Op dat moment, in juli 2014, besloot ik zelf dan maar naar het front te gaan, om uit te zoeken wat daar gebeurde. M’n reis naar Slovjansk, dat toen net was bevrijd van de ‘separatisten’, was achteraf de eerste in een eindeloze reeks reizen richting oorlogsgebied, waarmee ik doorga tot de dag van vandaag. Want als we de oorlog negeren, kan er elk moment een nieuwe ‘ramp’ gebeuren.
Lees HIER mijn essay over hoe de MH17 ons kan leren het trauma van de Oekraïners te begrijpen. Of klik op onderstaande afbeelding.
Toretsk, de stad van de mijnwerkers (1860 - 2024)
Nog één keer wilde ik Toretsk bezoeken. De Russen proberen het frontstadje in de Donbas te bestormen. Een deel van het stadje is al helemaal kapotgebombardeerd. Het centrum is wat rustiger, maar ook ontoegankelijk, zelfs voor hulpverleners. Toch wilde ik per se afscheid nemen van de ‘stad van de mijnwerkers’, waar ik de afgelopen tien jaar veel verhalen over maakte.
Zo werd ik in 2016 in Toretsk voor het eerst geconfronteerd met oorlogstrauma’s bij kinderen, waarover ik voor De Correspondent schreef. In 2018 deed ik onderzoek met Wim Zwijnenburg van Vredesorganisatie PAX naar de milieu-effecten van de oorlog in de mijnstreek. Ik leerde hoe slecht het is voor het milieu als je stopt met wegpompen van grondwater, waardoor een mijnschacht volloopt.
In 2021 portretteerde ik samen met fotograaf Adriaan Backer de kolenmijn Tsentralnaja, waar al sinds 1860 naar kolen wordt gegraven en waar in 1895 de eerste schacht van de Donbas werd geboord. De mijnwerkers gingen graag op de foto. Zie Aflevering 15, of onze publicatie (Trouw, 29 september 2021), of klik op onderstaande afbeelding om tekst en beeld te vergroten.
Ook na de invasie bleef ik Toretsk bezoeken. In Aflevering 35 schreef ik over de mijnwerkers die het vertikten om te vertrekken, ook al was de kolenwinning voor het eerst in de geschiedenis van de kolenindustrie officieel gestopt. In Aflevering 48 schreef ik over het bezoek dat ik afgelopen winter bracht, aan een winters Toretsk, waar de straten spekglad waren wegens ijzel. Er bleken nog 200 mijnwerkers aan het werk te zijn: niet meer met kolenwinning, maar met pompen.
Uiteindelijk lukte het, vorige week, een afscheidsbezoek: door mee te gaan met politieagenten die de resterende bewoners proberen te evacueren. De agenten reden in een gepantserde minibus, met antennes op het dak die het signaal van eventuele vijandelijke drones moeten verstoren. We hadden onze helm op, en ons kogelwerende vest aan. Mensen zagen we amper, stoppen was te gevaarlijk. Wel kon ik nog een keer de mij zo bekende straten van Toretsk op de foto zetten.
De mijnwerkers ontmoette ik elders. Zoals in een vluchtelingenopvang van Kostjantynivka, vijftien kilometer van Toretsk. “De band tussen de mijnwerkers was sterk. Als een van ons omkwam in de kolenmijn, hielpen de families elkaar”, zo getuigde Oleksandr Bogdanovitsj. Zelf ging hij op zijn twintigste in de mijn aan de slag: zijn grootvader en beide ouders werkten er ook.
Zoals veel mijnwerkers peinsde hij er niet over te vertrekken. “Als mens bezit je altijd ergens een laatste kracht. Je houdt altijd hoop dat het beter wordt.” Maar het werd niet beter. Zijn huis werd verwoest door een vliegtuigbom. Dat hij het overleefde is een wonder. “Dit kan een mens niet aan. We zijn niet van ijzer.” Hij was de eerste mijnwerker uit Toretsk die ik dat hoor toegeven.
Lees HIER mijn allerlaatste reportage vanuit Toretsk (Trouw 27 juli 2024), of klik op onderstaande afbeelding om de tekst te vergroten.
Frietbakkers Franky & Coen openen opvanghuis
Na jaren friet bakken voor oorlogsslachtoffers in Oekraïne openen Franky en Coen nu een opvanghuis voor vluchtelingen. De twee frietbakkers zijn al veel in de Nederlandse media geweest: na de invasie begonnen ze vluchtelingen aan de Oekraïense grens van snacks te voorzien. Toen gingen ze in Oekraïne zelf aan de slag. En vervolgens trokken ze langzaam maar zeker verder naar het oosten, richting het front.
Inmiddels zijn de twee bezig een opvanghuis in te richten in Dnipro, een veilige stad in het zuidoosten van Oekraïne. Daarmee laten de twee zien dat ze begrijpen waar behoefte aan is. Mijn ervaring is dat veel frontbewoners wel zouden wíllen vluchten, maar simpelweg geen idee hebben waarheen. Franky en Coen voorzien hen voor de korte termijn in elk geval van een oplossing.
Lees HIER m’n reportage over de frietbakkers (Trouw, 11 juli 2024), met beelden van Adriaan Backer, of klik op de afbeelding hieronder.
Svetlana en Tatiana, de eerste bewoners van het opvanghuis van Franky & Coen. Foto: Adriaan Backer
Over Standplaats Lemberg:
Als correspondent doe ik verslag voor Radio 1 en Dagblad Trouw. Maar omdat je niet alles kunt bijhouden, stuur ik je m’n beste artikelen en radioreportages elke maand in je inbox via Standplaats Lemberg.
De eindredactie van deze nieuwsbrief is in de vertrouwde handen van Henriëtte Klijnstra.
Lees hier meer, en klik hier voor het Archief.
Ken je iemand die ook interesse heeft voor Standplaats Lemberg? Deel deze inschrijflink.
Wil je mij en mijn werk steunen? Dat kan je doen door betalend abonnee te worden. Klik hiervoor op Subscribe en kies een maandbedrag.
Een een- of meermalig financieel hart onder de riem kan ook! Doe dat via Tikkie.
Ideeën, vragen of suggesties? Mail mij op mdriebergen[@]hotmail.com of stuur een DM op X.
De volgende editie verschijnt op zondag 25 augustus. Tot dan!