Drie jaar Belarus | De apocalyps in het zuiden
en de boerinnen van Zaporizja
Beste abonnee,
Welkom! Deze 42ste editie van Standplaats Lemberg begin ik met een gedicht:
She dreamed a dream of liberty / she dreamed she would one day breathe free.
And she believed that on that joyful day / we will win. How old will we be?
In a day, in a month or in nine months / good honest people will win, maybe.
Or perhaps in years their children will / finally win. How old will they be?
Or in many many years, a new generation / unlike us will take to the streets
to slowly rise from their knees to claim / freedom. How many will there be?
Dichter en voormalig politiek gevangene uit Wit-Rusland, Anatol Khinevich. Hierboven zijn gedicht ‘How will it be?’ (vertaald uit het Russisch door Hanna Komar, John Farndon).
Op 9 augustus is de opstand in Belarus drie jaar geleden -- zie Aflevering 12 als je je geheugen wilt opfrissen. Komende maand publiceer ik derhalve een reeks verhalen over Wit-Rusland.
Daarnaast vraag ik je aandacht voor de angstwekkende gevolgen van de doorbraak van de Kachovka-dam in Oekraïne. Op m’n radioreportage hierover (Radio 1 Bureau Buitenland, 5 juli 2023) ben ik heel trots. Luister HIER!
Met groet, Michiel
PS 1: Bedankt voor je steun via je abonnement of via Tikkie!
PS 2: Let op: je hoeft geen abonnement op Trouw te hebben om mijn reportages in de krant te lezen! Van de hieronder gedeelde artikelen deel ik screenshots: als je daarop klikt, kun je de foto vergroten en de tekst lezen.
Anatol, de 30-jarige dichter, ontmoette ik in Vilnius. Hij vluchtte vorige maand naar de Litouwse hoofdstad. Anatol is zacht en hard tegelijk. Naast het schrijven van poëzie zingt en danst hij. En hij werkt in de IT. Anatol hij is overlever: hij is voormalig politiek gevangene. Zoals zoveel Wit-Russen protesteerde hij in de zomer van 2020 tegen verkiezingsfraude, maar volgens de politie had hij drie agenten in elkaar geslagen.
Het eerste jaar in de gevangenis hoopte hij nog dat de protesten succes zouden hebben. Toen verzoende hij zich met zijn lot. Overdag deed hij dwangarbeid, eerst met ijzer, en vervolgens met textiel. ‘s Nachts sliep hij met een twintigtal dieven, moordenaars en een aantal andere politieke gevangenen in een krappe cel. Dansen kan hij niet meer, zegt hij, en zingen wil hij niet meer. Zijn fantasieën over de toekomst hielden hem in leven. Wel schreef hij gedichten -- zie de strofen hierboven.
Anatol is veranderd, zegt hij. Zo verloor hij zijn geduld met menselijke zwakheden. Waarom doet niemand iets? Waarom vechten we niet harder tegen dictatuur? Politieke gevangenen hebben de plicht de wereld te vertellen over hun lot, vindt hij. Zodat wij in West-Europa begrijpen hoe kostbaar vrijheid is: de vrijheid om geen angst te hoeven voelen.
Ondertussen waarschuwt de Belarussische diaspora in Vilnius voor de ‘toenemende romantisering van geweld’ in hun land. De komst van Wagner-huurlingen naar Wit-Rusland versterkte Loekasjenko’s positie, maar hoelang houdt hij hen onder controle?
Lees HIER mijn eerste verhaal in de reeks over Belarus: m’n interview met Olga Karatsj in Vilnius, of klik op de onderstaande schermafbeelding.
De apocalyps in het zuiden
Op 6 juni brak de Kachovka-dam door: opgeblazen door de Russen? Slecht onderhoud door de bezetters? We zullen het vanzelf te weten komen.
Van de watersnood die volgde deed ik in de vorige aflevering verslag. Nu deel ik graag de gevolgen met je.
Gevolg 1: Giftig water
Bij een visvijver bij Afanasiivka, een pittoresk dorpje in de zuidelijke provincie Mykolajiv, ontmoette ik Stasik (10) en Maksym (8). Door de overstroming van de Dnjepr, na de doorbraak van de dam, trad ook de rivier de Inhoelets uit zijn oevers. Nu is het water gezakt, maar is het giftig geworden. “Het water werd opeens helemaal groen”, zei Stasik. “Je kon hier altijd de bodem zien”, zei Maksym. De jongens konden de halfdode visjes zo uit het water scheppen: dat hadden ze nog nooit meegemaakt.
Ecologen spreken van ‘de ergste milieuramp sinds Tsjernobyl’, en vrezen voor epidemieën. Het water van het Kachovka-meer sleurde organisch afval mee van begraafplaatsen, de mestopslag van boerenbedrijven, depots van slachterijen en ook zware metalen. Bacteriën vermenigvuldigen zich bij warmer wordend weer, en een lager zoutgehalte van het water. Zwemmen in de rivier en de Zwarte Zee is verboden; vissen voorlopig ook.
Lees HIER mijn reportage vanuit het overstromingsgebied (Trouw, 30 juni 2023) of klik op onderstaande schermafbeelding.
Gevolg 2: Het meer verdween
Stel je voor dat de Afsluitdijk doorbreekt en dat het IJsselmeer plotseling leegstroomt. Het enige dat overblijft is een zanderige vlakte vol schelpen en modderpoelen. Het lijkt alsof je zo van Almere naar Enkhuizen kunt wandelen, maar je probeert het niet -- al is het maar vanwege de stank: overal ligt dode vis.
De bewoners rondom het verdwenen Kachovka-meer -- dat twee keer zo groot was als het IJsselmeer -- leefden in de ontkenning die bij een shocktoestand hoort.
Ik ontmoette Andryj, een veertiger die gewoon op zijn standaardplekje zat te zonnen met zijn vriendin, hoewel de baai aan zijn voeten verdwenen was: op de zanderige bodem lagen slechts scheepswrakken.
Ik ontmoette Olga, die haar wijnranken aan het bijknippen was terwijl ze zeker wist dat de prille druiven op het moment van schrijven van deze nieuwsbrief al verdord zouden zijn en nooit meer tot wasdom zouden komen. Haar twee koeien drinken zestig liter water per dag -- per koe: dat is er niet.
Ik ontmoette Lera, een jonge hulpverleenster die water bleef brengen naar de bewoners van het rampgebied, hoewel ze wist dat dat nooit aan de behoefte kan voldoen.
Slechts één man, de 75-jarige Aleksandr, realiseerde zich ten volle dat het meer niet meer bestaat. Hij zat in het rouwproces. Hij haalde herinneringen op aan de vaartochtjes die hij maakte op het water. De zonsopgang vanuit de boot… de lange avonden met vrienden… zingen bij gitaarmuziek. “Zulke mooie herinneringen…”, sprak hij -- en hij maakte een wegwerpgebaar met zijn hand, alsof met de vernietiging van het stuwmeer zijn laatste levensvreugde was weggesmeten.
Lees HIER mijn reportage vanuit Nikopol (Trouw, 3 juli 2023) of klik op onderstaande schermafbeelding.
Gevolg 3: Angst om de kerncentrale
Vanuit Nikopol kun je de Zaporizja-kerncentrale zien liggen. De centrale is bezet door de Russen, het terrein wordt door hen als militaire basis gebruikt, en eromheen wordt al anderhalf jaar heen en weer geschoten. Nu is het óók nog de vraag hoe lang het koelwater -- dat vanuit het Kachovka-meer moest worden bijgevuld -- toereikend is om de reactoren te koelen.
Lees HIER mijn reportage vanuit Marhanets over de angst van de omwonenden (Trouw, 5 juli 2023) of klik op onderstaande schermafbeelding.
Het tegenoffensief
De afgelopen twee maanden bracht ik veel tijd door aan het zuidfront: daar, in de provincie Zaporizja, probeert het Oekraïense leger zuidwaarts op te rukken om het door Rusland bezette gebied in tweeën te klieven.
De paradox van het offensief: juist doordat het Oekraïense leger enig succes haalt, krijgen de bewoners van het gebied het zwaarder te verduren. In plaats van artilleriebeschietingen lijden ze nu onder Russische vliegtuigbombardementen.
Lees HIER mijn reportage vanuit frontplaats Orichiv, waar een humanitair centrum afgelopen maand door zo’n vliegtuigbom werd verwoest (Trouw, 14 juli 2023) of klik op onderstaande schermafbeelding.
De boerinnen van Zaporizja
Van sommige verhalen krijg je energie. De afgelopen maanden sprak ik veel boeren, en kwam ik tegelijkertijd veel in het frontgebied in de provincie Zaporizja. Daar viel me op dat de tuinbouwsector vooral door vrouwen wordt gerund -- in tegenstelling tot de mega-boerderijen elders in Oekraïne. Ze zaaien, poten, planten en oogsten maar door. De oorlog weerhoudt hen daar niet van. Sterker nog, het ondernemen aan het front maakt hen inventiever dan ooit tevoren.
Lees HIER mijn reportage over de boerinnen van Zaporizja (Trouw, 5 juli 2023), en bekijk de beelden van Adriaan Backer. Of klik op onderstaande schermafbeelding.
Over Standplaats Lemberg:
Als correspondent doe ik verslag voor Radio 1 en Dagblad Trouw. Maar omdat de mooiste verhalen niet in artikelen of radioreportages te vatten zijn, krijg je die elke maand in je inbox via Standplaats Lemberg.
Lees hier meer, en klik hier voor het Archief.
Ken je iemand die ook interesse heeft voor Standplaats Lemberg? Deel deze inschrijflink met diegene die meer verhalen wil horen uit Midden- en Oost-Europa, of maak reclame op social media.
Wil je mij en mijn werk steunen? Dat kan je doen door betalend abonnee te worden. Klik hiervoor op Subscribe en kies een maandbedrag.
Een eenmalig financieel hart onder de riem kan ook! Doe dat via Tikkie.
Ideeën, vragen of suggesties? Mail mij op mdriebergen[@]hotmail.com of stuur een DM op Twitter.
De volgende editie verschijnt op de laatste zondag van augustus. Tot dan!