In Memoriam: Boris Dorfman | Berichten uit Lviv & Uzhgorod
Beste abonnee,
De afgelopen weken was ik in het westen van Oekraïne, waar ik talloze vluchtelingen ontmoette. De sfeer in mijn geliefde Lviv is anders dan ooit tevoren. Luister om te beginnen naar deze geluids-impressie (1 minuut en 45 seconden).
Op de eerste dag van mijn verblijf in de stad overleed Boris Dorfman (98). In Aflevering 26 van Standplaats Lemberg mijn eerbetoon aan de allerlaatste inwoner van Lviv die het Jiddisch machtig was. En mijn recente berichten uit de oorlog in Oekraïne.
Wil je mij en mijn werk steunen? Dat kan je doen door betalend abonnee te worden. Klik hiervoor op Subscribe.
Een eenmalig financieel hart onder de riem kan ook! Doe dat via Tikkie.
Met groet,
Michiel
In Memoriam: Boris Dorfman (1923-2022)
Foto: © Gabi von Seltmann
“Shteyt zikh dort in gezele, shtil fartrakht a hayzele,
drinen oyfn boydn-shtibl voynt mayn tayer reyzele.
yedn ovnt farn hayzl drey ikh mikh arum,
kh’gib a fayf un ruf oys: reyzel kum, kum, kum”
“Sta daar in het steegje, stilletjes dromend van een huisje,
binnen op de zolder, woont mijn lieve Rejsele,
elke avond voor het huis, draai ik me om,
ik fluit en roep: Rejsel, kom, kom, kom.”
Op 23 maart overleed in Lviv de Jiddische publicist, Joodse activist en erfgoed-beschermer Boris Dorfman. Hij werd 98 jaar. Ik ontmoette Boris meerdere keren, en interviewde hem uitgebreid samen met Heleen Zorgdrager en Henriëtte Klijnstra. Boris was de allerlaatste bewoner van de West-Oekraïense stad die Jiddisch sprak. Zijn levensverhaal beschreef ik in De Joden van Lemberg.
Lees HIER mijn eerbetoon aan Boris Dorfman (Trouw, 28 maart 2022).
Luister HIER naar de radiodocumentaire die ik samen met Hans Olink maakte, waarin de opname van Henriëtte te beluisteren is (Radio 1 OVT, 2012).
Foto: Henriëtte interviewt Boris en Betia (2011).
Lviv in oorlogstijd
Ook in het westen van Oekraïne, mij zo geliefd en zo bekend, is het oorlog. In de regio Zakarpatja ontmoette ik de tieners weer met wie ik vorige maand naar het westen vluchtte — zie Aflevering 24.
Luister HIER naar mijn verslag uit Uzhgorod (Radio 1 Bureau Buitenland, 21 maart 2022).
Op zaterdag 26 maart was ik in Lviv, toen daar een brandstofdepot door Russische kruisraketten werd verwoest. Ik hoorde het luchtalarm en zocht dus ook een veilige plek op.
Luister HIER naar mijn verslag uit Lviv (Radio 1 Bureau Buitenland, 28 maart 2022).
Foto: de heiligenbeelden en de glas-in-loodramen worden alvast beschermd tegen eventuele bombardementen.
Vluchtelingen in eigen land
Foto: met de klok mee: Sergej uit Marioepol, Svetlana uit Izjoem, vluchtelingen uit Tsjernihiv en Vlad uit de regio Charkiv.
Svetlana uit Izjoem: de vernietiging
In Uzhgorod, een stad in de uiterst westelijk gelegen provincie Zakarpatja, komen dagelijks de treinen uit het oosten aan. Rond Izjoem, tussen Charkiv en de Donbas, vindt momenteel een beslissende veldslag plaats. Uit de verhalen van de mensen die ik op het station ontmoette blijkt dat Rusland er de tactiek van de verschroeide aarde hanteert. Zo vluchtte Svetlana met haar vijf jonge kinderen van dorp naar dorp. Achter haar werd alles verwoest.
Lees HIER mijn interview met vluchtelingen uit Oost-Oekraïne (Trouw, 20 maart 2022).
Sergej uit Marioepol: het overleven
In Uzhgorod ontmoette ik ook Sergej Vaganov, een fotograaf die samen met zijn vrouw Iryna het beleg van Marioepol overleefde. Dat deden ze door het water in de badkuip te koken op een open vuur op de binnenplaats, en zuinig om te gaan met de restjes in de provisiekast. De doden lagen op straat. Ze wachtten tot ze sterven zouden.
Lees HIER mijn interview met Sergej Vaganov uit Marioepol (voorpagina Trouw, 22 maart 2022).
Vlad uit Charkiv: de taalkwestie
Mijn geliefde Lviv wordt overspoeld met vluchtelingen. Die komen uit alle delen van het land en spreken overwegend Russisch. Dat is niet eenvoudig voor een stad waar het Oekraïens de voertaal is. Vlad Bajbakov, die zijn dorp in de regio Charkiv ontvluchtte, leert nu Oekraïens, vertelde hij mij. De West-Oekraïense politicus Bogdan Pankevitsj legt uit waarom het Russisch zo gevoelig ligt in Lviv.
Lees HIER mijn interview met Vlad Bajbakov en Bogdan Pankevitsj van de lokale Galicische Partij (Trouw, 26 maart 2022).
Foto: een drieling uit Kiev en Vlad met zijn gezin uit de regio Charkiv op de dag van de doop van zijn dochtertjes.
Het was een bijzonder verblijf in hostel Kajzer in Lviv. In de avond was er de avondklok en stierf het leven in de straten uit. Regelmatig klonk het luchtalarm.
Elke dag arriveerden er nieuwe vluchtelingen. Zoals de bovengenoemde Vlad. Die besloot niet alleen Oekraïens te leren, maar ook zijn dochtertjes te laten dopen. Omdat het hem ontbrak aan vrienden of familieleden, vroeg Vlad de receptionistes van het hostel als getuigen te fungeren. Dat deden de dames graag! Op de bewuste maandagochtend kleedden ze zich in vyshyvanka, de traditionele blouse met Oekraïens borduurwerk, en togen ze samen met het Oost-Oekraïense gezin richting de kerk.
Op de een-na-laatste dag kwam er vanuit Kiev een jonge moeder binnen, met een drieling van twee maanden jong onder de arm. Terwijl de vader in het leger diende, hadden zij in Kyiv in de kelder onder het huis geschuild. Het hele hostel ontfermde zich over de drie dotjes van meisjes. Inmiddels is het viertal met een aantal vrijwilligers op weg naar het veilige Stockholm, waar ze door vrienden worden opgevangen.
Tips om de oorlog in Oekraïne te begrijpen
Ally Smid van Trouw vroeg mij -- en vier andere kenners -- om tips: boeken, podcasts, films die de achtergronden bij de oorlog in Oekraïne duiden.
Mijn tips: Galicische Wetten van Philippe Sands, over Lviv als bakermat van het oorlogsrecht, de roman Vorosjylovhrad van de Charkivse schrijver Zerhi Zjadan en Grensland, een geschiedenis van Oekraïne van de beste Nederlandse historicus over de regio, Marc Janssen.
(NB: ik noemde ook Aleksandra van Lisa Weeda en de BNR Perestrojkast, maar die noemden anderen ook.)
Lees HIER alle tips van de kenners (Trouw, 26 maart 2022).
Slavoetitsj wil de Russen niet
Foto’s van de protestmars in Slavoetitsj. © Dmitri Kortsjak
Ook in Slavoetitsj willen de bewoners de Russen niet. Op zaterdag 26 maart werd het stadje in het noorden van Oekraïne bezet door Russische pantservoertuigen. Na fel protest van de bewoners trokken de indringers zich terug tot buiten de bebouwde kom.
Slavoetitsj is bijzonder. De plaats het werd na de ramp in Tsjernobyl gebouwd, als alternatieve huisvesting voor de zwaar getroffen stad Pripjat. Veel zogeheten liquidators (rampbestrijders) vestigden zich in de opmerkelijke Sovjet-architectuur. Over hen schreef ik in Aflevering 5 van Standplaats Lemberg.
Nu belde ik met een van de bewoners, Dmitri Kortsjak, die bij de kerncentrale werkt, over de situatie in de stad.
Lees HIER mijn verslag (Trouw, 28 maart 2022).
De burgers die het Oekraïense leger steunen
De ‘leger-vrijwilliger’ is een fenomeen in Oekraïne. Als je land plotseling wordt binnengevallen kun je niet zonder de steun van burgers. Ik interviewde een reclameman die wapen-onderdelen vervoert naar het front, en een ondernemer die middels crowdfunding het leger voorziet van andere onmisbare spullen.
Lees HIER mijn verslag vanuit Lviv (voorpagina Trouw, 31 maart 2022).
Foto: Facebook-pagina V. Greziev.
Over Standplaats Lemberg:
Als correspondent doe ik dagelijks verslag voor Radio 1 en Dagblad Trouw. Maar omdat de mooiste verhalen niet in artikelen of radio-reportages te vatten zijn, krijg je die elke drie weken in je inbox via Standplaats Lemberg.
Lees hier meer, en klik hier voor het Archief.
Ken je iemand die ook interesse heeft voor Standplaats Lemberg? Deel deze inschrijflink met diegene die meer verhalen wil horen uit Midden- en Oost-Europa, of maak reclame op social media.
Wil je mij en mijn werk steunen? Dat kan je doen door betalend abonnee te worden. Klik hiervoor op Subscribe.
Een eenmalig financieel hart onder de riem kan ook! Doe dat via Tikkie.
Ideeën, vragen of suggesties? Mail mij op mdriebergen[@] hotmail.com of stuur een DM op Twitter.
De volgende editie is over drie weken. Tot dan!