Beste abonnee,
Vrede willen we allemaal wel, maar Oekraïners niet. Zij willen de overwinning. En daarover valt niet te onderhandelen. Waarom niet? Ik ging op zoek naar antwoorden.
Lees het voorlopige resultaat HIER. (Trouw, 22 augustus 2023).
In de vorige editie beloofde ik een reeks verhalen over Wit-Rusland, omdat het drie jaar geleden is dat massaprotest in Minsk begon. Bij dezen!
Tenslotte laat ik je in deze 43ste aflevering van Standplaats Lemberg graag kennismaken met de rijke kleuren van de Oekraïense volkskunstschilder Maria Prymachenko.
Met groet,
Michiel
PS: Bedankt voor je steun via je abonnement of via Tikkie!
Grootmoeder Olena Bondareva met kleindochters Regina (7) en Evelina (8) bij de expositie van werk van Maria Prymachenko in Kyiv.
Tsjernihiv
Het Appelfeest van de Verlosser, een Oekraïens orthodox oogstfeest, weerspiegelt Pasen. In het voorjaar gaan de mensen met mandjes gevuld met brood, eieren en zout naar de kerk; op 19 augustus, het begin van de herfst, laten ze mandjes met bloemen, graan en rijpe appels door de priester zegenen.
Het was dus druk op het stadsplein, die zaterdagochtend, in Tsjernihiv, toen de Russische raket insloeg. Het dak van het theater vloog eraf. Een drukgolf sloeg de mensen plat op de grond; ze kregen puin op het hoofd en glasscherven in het lijf. De appeltjes rolden zomaar over straat.
Toen ik arriveerde, waren ondernemers al bezig de stoep schoon te vegen, speurden rechercheurs nog naar raketscherven en filmden journalisten de schade. En de bewoners? Die spraken over de vraag of, áls God bestaat, Hij de brute dood van een zesjarig meisje toelaten zou. En van al die anderen, die gewoon zaterdag vierden. Een feestdag.
Lees HIER mijn reportage vanuit Tsjernihiv (Trouw, 20 augustus 2023) of klik op onderstaande schermafbeelding.
Maria Prymachenko
Als klein meisje tekende Maria Prymachenko (1909-1997) tijdens het ganzenhoeden alle bloemen die ze tegenkwam, met haar vinger, in het zand van de rivieroever. Als twintiger schilderde ze fantasiedieren, vaak geënt op leeuwen, die ze nooit in het echt had gezien. Haar Spaanse collega Pablo Picasso sprak lof over haar werk.
Toen brak de Tweede Wereldoorlog uit. In maart 1941 werd haar zoon geboren; in juni moest haar geliefde het leger in. Ze zag hem nooit meer terug. Pas tien jaar later was ze weer in staat om te schilderen, kleurrijk als immer, naast haar noeste arbeid op een collectieve boerderij.
In 1989, met de kernramp in Tsjernobyl vers in het geheugen, schilderde Maria Prymachenko Atomna Vesna (Atomische Lente). Een koe met een lange, listige oranje tong verbeeldt haar angst voor een kernoorlog -- een angst die nu terug is. “Toen ik me die zware uren, dagen en jaren van de oorlog herinnerde, kreeg ik de aandrang om te schilderen. Dus creëerde ik de oorlog zoals ik die zie, in de natuur van het beest”, zo schreef de kunstenares op de achterkant van het doek.
“De oorlog is een angstaanjagend maar kleurrijk dier”, concludeert Olga Viieroe, die het initiatief nam voor een expositie in Kyiv.
Lees HIER mijn reportage over de expositie van Maria Prymachenko in Kyiv (Trouw, 18 augustus 2023) of klik op de schermafbeelding hieronder.
Vilnius, vrije stad
Het is een verademing om in Vilnius rond te lopen. Er is geen luchtalarm, er zijn geen raketinslagen, er is geen politieterreur en er is geen KGB. In 2020 en 2021 zochten veel Wit-Russen er een schuilplaats; in 2022 en 2023 vonden veel Oekraïners er een toevlucht. De Litouwers weten hoe het is om in onvrijheid te leven, zo ervaren de oorlogsvluchtelingen en de bannelingen uit Belarus. En dus begrijpen ze dat je mensen in nood opvang biedt.
Lees HIER mijn reportage vanuit Vilnius (Trouw, 6 augustus 2023) of klik op onderstaande schermafbeelding.
Belarus, 3 jaar later
Drie jaar geleden, vanaf 9 augustus, de dag van de presidentsverkiezingen, deed ik wekenlang verslag van de massaprotesten in Wit-Rusland. Het was een bepalende gebeurtenis voor mijn regio. De bewezen kwetsbaarheid van dictator Aleksandr Loekasjenko bracht een hausse aan repressie in Belarus en Rusland; uiteindelijk koos Poetin ook in Oekraïne militair de vlucht naar voren. De afgelopen jaren moesten honderdduizenden Wit-Russen hun land verlaten. Hoe voelen ze zich nu?
Lees HIER mijn verslag van m’n bezoek aan de Wit-Russische ballingen in Vilnius (Trouw, 8 augustus 2023) of klik op de schermafbeelding hieronder.
Ontmoeting met Anatol
Een stille, vriendelijke jongeman. Ik had hem wel opgemerkt, op de barbecue van de Wit-Russische gemeenschap in Vilnius, die ergens in de tuin van een rijtjeshuis in een buitenwijk plaatsvond, maar praatgraag leek Anatol niet. Hij hield zich wat afzijdig.
Toen ik hem de volgende dag weer tegenkwam, op een manifestatie voor steun aan Belarus, raakten we in gesprek. Een maand geleden was hij vanuit Minsk naar Litouwen gevlucht, zo bleek; hij had twee en een half jaar gevangen gezeten in een strafkamp.
Toen hij eenmaal begon met praten, hield hij niet meer op. Momenteel probeert Anatol een nieuw leven buiten Belarus op te bouwen: hij zoekt werk, een vaste verblijfplaats, vrienden -- en hopelijk kan hij dan een begin maken met het verwerken van al zijn nare ervaringen.
Lees HIER mijn interview met Anatol (Trouw, 9 augustus 2023) of klik op onderstaande schermafbeelding.
Hernieuwde ontmoeting met Julia
Op verkiezingsdag, 9 augustus 2020, had ik Julia voor het laatst ontmoet. Het was bij het stembureau in Minsk waar president Aleksandr Loekasjenko die ochtend zelf zijn stem had uitgebracht (op zichzelf, nemen we aan; één stem had hij in elk geval). Ik kende Julia van een stadswandeling door Minsk, een paar jaar voordien.
In 2020 was ze als verkiezingswaarnemer aan de slag -- wat in Belarus op zichzelf al een heldhaftige daad is. Zeker in de dagen van de zogeheten voorverkiezingen, de dagen dat mensen formeel al mogen stemmen, zijn die waarnemers van belang: als je telt hoeveel kiezers er komen opdagen kan in elk geval het opkomstcijfer niet worden gemanipuleerd.
In de roerige protestmaanden verloor ik het contact. Dat ze gevangen genomen was wist ik, maar ik had geen idee waar en voor hoe lang. Toen de ‘voormalig politiek gevangene Julia’ in Vilnius, met wie een kennis me in contact bracht, ‘mijn’ Julia bleek te zijn, was ik positief verrast.
Lees HIER mijn interview met Julia (Trouw, 9 augustus 2023) of klik op onderstaande schermafbeelding.
Over Standplaats Lemberg:
Als correspondent doe ik verslag voor Radio 1 en Dagblad Trouw. Maar omdat de mooiste verhalen niet in artikelen of radioreportages te vatten zijn, krijg je die elke maand in je inbox via Standplaats Lemberg.
Lees hier meer, en klik hier voor het Archief.
Ken je iemand die ook interesse heeft voor Standplaats Lemberg? Deel deze inschrijflink met diegene die meer verhalen wil horen uit Midden- en Oost-Europa, of maak reclame op social media.
Wil je mij en mijn werk steunen? Dat kan je doen door betalend abonnee te worden. Klik hiervoor op Subscribe en kies een maandbedrag.
Een eenmalig financieel hart onder de riem kan ook! Doe dat via Tikkie.
Ideeën, vragen of suggesties? Mail mij op mdriebergen[@]hotmail.com of stuur een DM op Twitter.
De volgende editie verschijnt op de laatste zondag van september. Tot dan!