Thema-editie: in de Poolse kolenmijn
...een pijnlijke transitie in Silezië.
Beste lezer,
Al meer dan een eeuw leeft Silezië van de kolenindustrie. De komende decennia moet de bedrijfstak sluiten. Dat betekent niet alleen het eind van een vervuilende economie, maar ook het doodvonnis voor de mijnwerkers-cultuur.
De EO vroeg me een tv-programma in de steigers te zetten over de energietransitie in de mijnregio in het zuiden van Polen. Vorige week hebben de opnames gemaakt. In Aflevering 14 van Standplaats Lemberg een exclusief kijkje achter de schermen!
Met groet,
Michiel
Sint-Barbara, de beschermheilige van de mijnwerkers, in een Poolse kolenmijn. Foto: MD
Mijnwerker Krzysztof
Als researcher had ik de schone taak het script van het tv-programma inhoudelijk voor te bereiden, ofwel op zoek te gaan naar geschikte filmlocaties en hoofdrolspelers. Het verhaal gaat over de transitie van de kolenindustrie naar een meer duurzame economie. Die verandering wordt mede mogelijk gemaakt door de miljarden van het transitie-fonds van de Europese Unie.
Dit ben ik met een van de hoofdpersonen die ik voor het programma opspoorde: de 34-jarige mijnwerker Krzysztof. Op de achtergrond is presentator Kefah Allush te zien, die in een gekke bui is, waarschijnlijk omdat hij net uit de kolenmijn is gekropen…
Krzysztof werkt in de kolenmijn van Ruda Śląska. Hij staat achter de transitie, maar waarschuwt dat die stapje voor stapje moet plaatsvinden. Polen heeft namelijk nog geen alternatief voor kolen, die in driekwart van de energiebehoefte voorzien. “Als je de mijnwerker ontslaat vindt hij misschien een andere baan. Maar Polen heeft kolen nodig.” Windmolens zijn nergens te bekennen.
Krzysztof memoreert aan een eerdere transitie. Al in de jaren negentig sloten tientallen mijnen en werden tienduizenden mijnwerkers met een flink geldbedrag naar huis gestuurd: enorme werkloosheid met bijbehorende sociale problematiek was het gevolg. “De EU mag niet dezelfde fout maken. Doe het langzaam! Zo’n transitie kost tijd.”
De filmploeg daalde met Krzysztof af in een van de Silezische kolenmijnen. Zwart als roet kwamen ze boven.
Politieke problematiek
Filmen in het stadhuis. Foto: MD
Ook de lokale politiek is bezorgd. Onlangs sloot de regering in Warschau een overeenkomst met de vakbonden: de komende decennia sluiten de mijnen, en in ruil krijgen de mijnwerkers een zak geld of vroegpensioen.
Wat over het hoofd wordt gezien, zegt de loco-burgemeester op bovenstaande foto, is dat elke mijnwerker drie à vier andere banen schept. Zij geven hun salaris uit in de detailhandel, de horeca of de dienstensector. Door de sluiting van de mijnen loopt de stad dus miljarden zloty’s aan belastinginkomsten mis, die niet worden gecompenseerd. “In het algemeen accepteert men in Silezië de sluiting van de mijnen. Het is onvermijdelijk. Maar we zijn er niet klaar voor. Voor Brussel is het een dogma: de mijnen moeten dicht, daarover onderhandelen we niet.”
Al zouden de mijnwerkers klaar zijn voor de transitie, dan zeker de Poolse politiek niet!
Barbórka en de mijnwerkers
Het mijnwerkersfeest Barbórka in Piekary Śląskie. Foto: © Danuta Cholewa / Regionalny Instytut Kultury w Katowicach
Het katholieke geloof speelt een belangrijke rol in de Poolse kolenregio. Op het grondgebied van de mijn begroeten de mijnwerkers elkaar met “Szczęść Boże”, ofwel “Gods Zegen”, en voordat ze de lift naar beneden instappen slaan ze een kruisje bij de Heilige Barbara. “Glickauf”, wensen ze elkaar dan toe, ofwel “Heb het geluk weer boven te komen”. Mijnwerker is een zwaar en ongezond beroep, maar je krijgt er kameraadschap en respect voor terug. Én een vroeg pensioen: na 25 jaar werken onder de grond mag je ermee stoppen.
Mijnwerker Krzysztof droomt van een reizend bestaan, maar of zijn kolenmijn nog functioneert als hij met pensioen gaat -- over 15 jaar -- is de vraag...
Bij de lift van de kolenmijn, die meer dan een kilometer de diepte ingaat. © MD
Elk jaar op 4 december wordt Barbórka gevierd. Die ‘dag van de mijnwerkers’ begint met een plechtige mis, waarna men onder begeleiding van de mijnwerkers-fanfare in mijnwerkers-kostuum door de stad paradeert. Na het diner volgt een bal waar alle mijnwerkers-families van de stad aan deelnemen. Vervolgens wordt er geproost, geklonken, gedronken, en dan volgt de vergetelheid…
Een nieuwe mijn?
Zijn over dertig jaar werkelijk alle kolenmijnen dicht? Ik geloof het niet. In dit no man's land, ergens in Silezië, worden zelfs plannen gesmeed voor een nieuwe mijn. Onder de grond zit namelijk een flinke voorraad van dat ‘zwarte goud’…
Meer weten? Het tv-programma over de transitie in de Poolse kolenregio wordt in januari of februari uitgezonden. Ik houd je uiteraard op de hoogte!
Lezersvraag:
Hoe denk jij over de sluiting van de kolen-industrie? Heb je herinneringen aan de transitie in onze Limburgse mijnen, of weet je iets over de gevolgen ervan? Laat het me weten!
Trouwe fan van Standplaats Lemberg, Albert Koevoet, reageerde op mijn vraag in de vorige aflevering, over het uiteenvallen van de Sovjet-Unie:
“Ik herinner me de dagen van de staatsgreep in Moskou nog goed. Ik vreesde echt voor het begin van een nieuwe Koude Oorlog. Het was in de zomer tussen mijn middelbare school en de universiteit, en we hadden thuis nog maar kort televisie. De beelden van Boris Jeltsin op een tank... Verder was het vooral erg rommelig en onduidelijk of de coupplegers steun zouden krijgen van leger, KGB en andere invloedrijke fracties.”
Albert Koevoet is fan en kenner van het werk van schrijver, journalist en zwerver A. den Doolaard (1901 - 1994). Zie deze website die hij samenstelde, en dit Twitter-account, met o.a. aandacht voor een initiatief de sluiting van het Den Doolaard museumpje in Ohrid te voorkomen.
Over Standplaats Lemberg:
Als correspondent doe ik dagelijks verslag voor Radio 1 en Dagblad Trouw. Maar omdat de mooiste verhalen niet in artikelen of radio-reportages te vatten zijn, krijg je die elke tweede zondagochtend in je inbox via Standplaats Lemberg.
Lees hier meer, en klik hier voor het Archief.
Ken je iemand die ook interesse heeft voor Standplaats Lemberg? Deel deze inschrijflink met diegene die meer verhalen wil horen uit Midden- en Oost-Europa, of maak reclame op social media.
Ideeën, vragen of suggesties? Mail mij op mdriebergen[@] hotmail.com of stuur een DM op Twitter.
De volgende editie is over twee weken. Tot dan!